Het zevende kruiswoord is een citaat uit Psalm 31. Jezus’ laatste woorden zijn een kindergebed. Vol overgave vertrouwt Hij Zich aan Zijn Vader toe. In Zijn kruiswoorden blijkt Zijn zorg voor deze wereld en de discipelen. Schilders zoals Rembrandt en Brueghel hebben de kruisigingsscène indringend geschilderd. In de stille week 2023 overdenken we de betekenis van Jezus’ lijden voor ons.

‘Vader, in Uw handen beveel Ik Mijn geest’

Een woord om mee te sterven én om mee te leven, elle dag

Lieve mensen, schrijvers en schilders zijn kunstenaars. Knap is dat. Met een paar pennenstreken een wereld oproepen. Zoals Vermeer. Zij zien iets speciaals en verwoorden dat. Bijvoorbeeld het Meisje met de Parel.

Ook over Jezus op weg naar Golgotha zijn een paar indrukwekkende schilderijen gemaakt. Rembrandt bijvoorbeeld. Hij laat een heuvel zien. Drie kruizen. Soldaten en priesters eromheen. Vrouwen en discipelen. En midden tussen die mensen staat een man met een petje op. Een schilderspetje. Als je goed kijkt, is het Rembrandt. Dat kan toch niet?! Ja. Schilders dat zijn kunstenaars. Zij zien wat wij niet zien. Hij schildert zichzelf op Golgotha. Dat is een belijdenis. Ook voor mij moest Hij daar gaan. Ja, ik kost Hem die slagen.

We willen vanmiddag naar een schilderij kijken. Van Pieter Brueghel. Die heeft ook zo’n apart schilderij gemaakt van Golgotha. Op dat schilderij doet hij net alsof het bij hem gebeurde. In de straat. Het was een Vlaming. Je kunt zien, dat is België in die tijd. Daar woonde hij. Veel mensen schildert hij. Je zoomt uit. Je kunt het op internet zien. Als je het uitvergroot zie je rechts een heuvel. Op die heuvel twee kruizen. De middelste is er nog niet. Je zoekt op dat schilderij. Je moet je best doen. Dan vind je ergens tussen paarden en karren Iemand die loopt met een kruis. Op weg naar die heuvel, daarginds. Hoe langer je kijkt, hoe meer groepjes je ziet. Mensen die blijkbaar elkaar hebben gezocht. Steun bij elkaar zoeken. Afgrijzen. Een gewone dag en dan dit… Of mensen vol bitterheid die er helemaal niets mee hebben. Je ziet mensen discussiëren. Veel mensen. Steeds groepjes bij elkaar. Op de voorgrond, veel groter, vind je een paar vrouwen. En discipelen. Met verdriet. Heel wonderlijk. Golgotha in de eigen tijd.

Wat mij het meest verbaasd is het bedreigende. Als je naar de lucht lijkt: donker. Er hangt wat in de lucht. Een grote dreiging. Grote raven. Die leven van de dood. Het is een schilderij waaraan je kunt zien, die Brueghel heeft zich zo ingeleefd, de dreiging gevoeld. Kantelpunt van de geschiedenis. Niet voor niets op die vrijdagmiddag was het donker. Er kwam een aardbeving. Dat treft mij het meest in het schilderij.

Zo wil ik met u aan het begin van deze stille week 2023, naar dit gedeelte kijken en luisteren. Je voelt dreiging in deze wereld. Wat een crises. In de politiek. In Oekraïne. Hoe moet het verder in Israël? Hoe moet het met het klimaat? Wat een donkere wolken boven Golgotha 2023. Misschien ook prive. Je relatie gaat niet goed. Of op school niet. Dingen waarvan je moet zeggen: hoe moet dit verder? Mensen waarvan je houdt, gaan over op een andere groep. Zo gaan we kijken en luisteren naar Golgotha 2023.

Onze tekst is een kruiswoord. Jezus heeft zeven korte zinnetjes gesproken. De tekst is het laatste kruiswoord. Vader, in Uw handen beveel Ik Mijn geest. Het is volbracht is niet het laatste kruiswoord. Als we goed naar die woorden luisteren, gaan we ontdekken, dat die volgorde goed is. Het is volbracht, dat is niet het laatste. Er zit een opbouw in. Wat geweldig dat het laatste kruiswoord is: Vader, in Uw handen beveel Ik Mijn geest.

  • Mijn Vader, vergeef het hun: is voor de groep mensen die er niets mee hebben. Mensen die schelden, tieren en vloeken over Goede Vrijdag en Jezus. Kerkverlater mee zijn geworden. Jezus heeft voor jou gebeden.
  • Het tweede kruiswoord, zegt gelijk: er is vergeving. Al hoor je nu tot de verkeerde groep. Mensen die langzaam maar zeker weggroeien van de kerk. Wie oprecht zijn zonden belijdt: heden zult ge met Mij in het paradijs zijn. Terwijl je de meest verschrikkelijke pijnen lijdt, toch iets van het paradijs in je hart.
  • Het derde is een oproep voor mantelzorg. Vrouw zie uw zoon. Iemand die geen zoon is. Zoon, zie uw moeder. In een tijd waarin de zorg onder druk komt te staan. Zorgboerderijen: we vangen mensen op die eigenlijk naar een verpleeghuis moeten. Mantelzorg. Daar herinnert Jezus’ derde woord om. Kijk naar elkaar om. Mensen uit je kring. Kinderen uit de klas, die nooit gevraagd worden. Mantelzorg. Omzien naar elkaar. Buren die heel eenzaam zijn, die rond Pasen ontdekken: hè, ze kennen me, ze nemen tijd voor me. Mantelzorg in een donkere wereld.
  • Het middelste, diepste. Mijn God, mijn God, waarom hebt U mij verlaten? Dat is voor al die mensen die zich verlaten voelen door God en de mensen. Eenzamen. Mensen die zeggen: er is niemand die van me houdt. Als jongere of oudere kan je je eenzaam voelen. Dit diepste woord, dat is ook voor die mensen die wel eens denken: nou ja, dat mensen me hebben verlaten, maar God heeft me ook verlaten. Ik bid maar er gebeurt niets…. Hij antwoordt niet.
  • Het vijfde is het kortst. Mij dorst. Mensen met een gat in hun hart: gemis, verdriet, tekort. Mensen die uitzien naar iets. Al heel lang. Een goede relatie, iemand die het laatste stukje met je meeloopt. Jezus bidt voor je!
  • En dan het zesde. Het is volbracht. We begrijpen het pas echt als we gelijk naar de zevende kijken.

Het was ’s middags om ruim drie uur. Een paar minuten na drie uur. Die laatste drie woorden heeft Jezus kort na elkaar gesproken. Zachtjes. Laatste woorden. Wat zei diegene nou, je hoopte het nog te horen van een stervende. Maar Jezus: luid geroepen. Iedereen heeft het gehoord.

Niet alleen voor Zichzelf uitgesproken, maar een woord voor stille week 2023. De echo klinkt nog steeds door.

En daarom onze tekst. Vader. Daar begint het mee. Drie van de zeven zijn gebeden. Die komen uit de bijbel. Moet ons iets te zeggen hebben. De meeste uit de psalmen. Gezongen woorden. Kennen we onze psalmen nog? Leren we dat aan de kinderen? Krijgen zij dat mee? Dat weten we toch van dementerende mensen. Soms kom je op bezoek. Ze kennen je niet meer. Hun ogen leeg en dof. Maar als je een bekend lied gaat zingen, dan leven ze op. Gaan de ogen weer helder staan. Psalmen, liederen. Soms kennen ze jouw naam niet meer, wel de Naam van Hem.

Ruim drie uur in de middag was het. Op dat moment werd het avondoffer gebracht. Driemaal per dag werd er geofferd. Avondoffer was om drie uur. Andere priesters waren bezig om alles op te ruimen. Nog een bracht een offer. Tot verzoening. Vergeving, belijdenis. Weer een dag voorbij. Morgen verder.

Het laatste kruiswoord is een gebed. En dat begint met Vader. Dat staat niet in Psalm 31. Blijkbaar wi Jezus zeggen, toen Ik nog maar 12 jaar was, toen ze Mij zochten, toen zei Ik: moet Ik niet bezig zijn in het huis van Mijn Vader. Hier is het volbracht. Het werk van Mijn Vader. Gedaan. De dag is gedaald. De donkere avond. Het is klaar. Volbracht.

Een keer per jaar ging de hogepriester het heilige der heiligen binnen. Hij moest door het gordijn. Dat schoof over elkaar heen. Handbreed dik. Met die gouden schaal met bloed. Er mocht geen licht vallen in het heilige der heiligen. Dat was zo apart. Maar als Jezus sterft, uitgerekend als de priester een offer brengt, splijt dat gordijn. Er valt ineens licht in het heilige der heilige van de tempel. Niemand hoeft te aarzelen: waar is God? Is Hij er wel? Jezus doet het gordijn open.

De lucht in 2023: donker en dreigend. Als je naar Jezus kijkt, blijf maar dicht bij Hem: het licht tegemoet.

Wij kunnen nooit zeggen: het is volbracht. Wel: de dag is voorbij. We hebben onze uren gemaakt. Je sluit de dag af. Maar nooit: het is volbracht, volmaakt, klaar. Hooguit: mijn uren volbracht. Nooit onze taak volbracht tegenover God en de naaste. Als je de gelegenheid hebt de dag terug door te nemen of samen, altijd kom je tekort aan aandacht voor anderen (mantelzorg) of aandacht voor het Woord. Jezus zegt het: het is volbracht. Het is volmaakt. Achter Hem aan kunnen wij alles in Zijn handen leggen.

Het laatste kruiswoord komt uit Psalm 31. Misschien heeft u dat wel eens gehoord, dat korte vers (vers 5), dat was vroeger het kinderavondgebed in Israël. Wij leren het kinderen: ‘Ik ga slapen ik ben moe…’ Zo de kinderen in Israël. Jozef en Maria hebben het Jezus voorgezegd. Heere, in Uw handen beveel Ik Mijn geest. Jarenlang baden de kinderen in Israël deze woorden. Bijzonder dat Jezus met een kindergebed eindigt. Jezus hield toch van de kinderen. Laat ze tot Mij komen! Worden als een kind, dat is geloven. Bijzonder dat Jezus met het kinderavondgebed een kruisiging afsluit.

Wij kunnen het niet zeggen, Het is volbracht. Alles wat ons opgedragen was: we hebben tekort. We zijn onvolmaakte mensen. Misschien behoor je tot de mensen op de voorgrond van het schilderij. Maria, de discipelen. Verdriet over Golgotha. Misschien niet tot de verlaters, maar aanhakers. Mensen die vanwege de donkere wereld ontdekken: Ga niet alleen door het leven. Elke avond, als er weer een dag voorbij is moet ik zeggen:

‘…

Er staat eigenlijk letterlijk, niet beveel ik mijn geest. Maar in Uw handen geef ik mijn geest in bewaring. Op school heb je een kluisje. Je geeft je eigen spulletjes voor een poosje in bewaring. Voor korte tijd, Vader, geef Ik Mijn geest in Uw handen. Na drie dagen zijn het Zijn handen. De doorboorde handen. Die gaan de vrouwen bemoedigen en troosten. Brood breken. Discipelen erbij halen. Zegenend uitgebreid over deze wereld als een laatste geschenk achterblijven.

Ik denk nog eenmaal aan dat schilderij van Brueghel. Jezus met Zijn kruis naar Golgotha. Ik moest er lang naar zoeken. Iedereen had zijn bezigheden. Golgotha in mijn tijd. Het gewone leven ging gewoon verder. Mensen die zeiden, ik ben gewoon doorgelopen. Of, ik heb er van huis uit wel over gehoord. Knap om Golgotha in onze tijd te plaatsen. Ja, die donkere wolken. En die raven. En die vogels op zoek naar wat dood is. Stille week 2023. In ons land, wat is er nog over, weet u wat Goede Vrijdag betekent? De meeste mensen weten dat niet meer. In Amsterdam tot een aantal jaren geleden op Goede Vrijdag de trams gewoon reden, maar op Goede Vrijdag om drie uur in de middag stonden de trams een paar minuten stil. Herinnering. Dat was de tijd dat Jezus stierf. Gaan wij deze week, stille week, stilstaan, zomaar stille tijd, bij het evangelie van Pasen.

Ik kijk nog eenmaal terug naar dat schilderij. Naar die donkere wolken en dreiging van toen en nu. En hoor Jezus zeggen: in Uw handen geef Ik ook aan het einde van deze dag, Mijn Geest.

De meeste mensen denken dat er staat: onze tijd in Gods hand. Ook als mensen plotseling, onvoorbereid sterven. Het was haar tijd? Dat staat er niet. Onze tijden. Elke dag. In Uw hand! Al onze tijden. Ook deze tijden. Met die onheilspellende luchten. Met die onzekerheden in je leven. Tijden van crisis. Zorgen, twijfel, gemis. In je eigen leven. Al onze tijden, leg maar stil je hand in Zijn handen. Jezus heeft alles volbracht. Duizend maal o Heer, zij U daarvoor dank en eer. En daarom voortaan aan het einde van elke dag, dichtbij Jezus. Ik kan gaan slapen, zonder zorgen. Slapend kom ik bij U thuis. (rest volgt)

Amen.

(Psalm 31 vers 2, berijming 1773)

Hervormde Gemeente Reeuwijk, Ichthuskerk, zondag 2 april 2023, 17 uur. Schriftlezing Lukas 23:44-49 en Psalm 31:1-6, 15-17 en 20.