Jozef krijgt driemaal een droom. Driemaal gehoorzaamt hij direct. God schakelt hem in om Zijn Zoon te beschermen. Als rechtvaardige en gelovige is Jozef voor ons een voorbeeld, juist als onze dromen instorten en de omstandigheden anders lopen dan gedacht en gehoopt.
Jozef
Een groepje vrienden deed Bijbelstudie met elkaar en een van hen liet een lied van Mathijn Buwalda horen over Jozef:
Jozef, ik hoor nog veel over je vrouw
Ze is beroemd, ze wordt aanbeden
Ze is geroemd, maar ook omstreden
Maar man, hoe gaat het eigenlijk met jou?
Want Jozef, vergeef me dat ik het zo zeg
Ik kan niet veel over je lezen
Je scheen een timmerman te wezen
Maar je timmerde niet heel hard aan de weg
En toch wil ik je kennen in je bijbel zonder tekst
En ik merk dat ik steeds meer van mezelf in jou ontdek
Dus ik zeg, jij bent toch de man die altijd naast de ezel loopt
En Jozef, zeg eens eerlijk, is dat wat je had gehoopt?
Ik rijd mijn kinderen naar voetbal, maar zeg me wat is het verschil?
Ik sta altijd langs de lijn net als jij
En dat is net wat ik nooit heb gewild
En Jozef, je vrouw wordt dagelijks herdacht
En je Zoon doet het nog beter
Wanneer precies weet niemand zeker
Maar Hij wordt op een dag zelfs terug verwacht
En Jozef, misschien vind jij het geen probleem
Om in de kantlijn van de tijd te staan
En zing ik je jouw problemen aan
Dat spijt me, man, maar dat helpt me er doorheen
En ik kom je vast wel tegen straks en dan maakt het niet meer uit
Maar ik aas nog op die hoofdrol voordat ik mijn ogen sluit
Dus ik zeg, jij bent toch de man die altijd naast de ezel loopt
En Jozef, zeg eens eerlijk, is dat wat je had gehoopt?
Ik rijd mijn kinderen naar voetbal, maar zeg me wat is het verschil?
Ik sta altijd langs de lijn net als jij
En dat is net wat ik nooit heb gewild
Jozef, ik heb veel bewondering voor jou
Soms dan denk ik even aan je
En dan brand ik stil een kaarsje
Maar dat kan dan weer alleen in de kapel van je vrouw
Ik weet niet of u het kende. Een vraag aan Jozef. Jij bent toch die man in de kantlijn? Bekend om zijn vrouw?
Jozef. Die naam betekent: de Heere vermeerdert. Wie is de moeder van Jozef? U weet dat niet? Ik wil graag een vermeerdering. Rachel is de moeder van Jozef. Ze wil graag een kind. God opende de baarmoeder van Rachel. Ze vroeg, mag ik nog een zoon krijgen? Die krijgt ze ook. Daarna nog Benjamin.
Jozef heeft best wat relaties met die Jozef uit onze geschiedenis. Hij staat bekend om zijn dromen. Door die dromen heen ging God Zijn weg met Israël. Israël kan dan naar Egypte en daar brood eten. Het plan van God kan doorgaan.
Misschien is dat een van de redenen waarom zo nadrukkelijk over dromen wordt gesproken. Ik zag in een commentaar staan dat Mattheus hiermee aanknoopt bij het Oude Testament. Waarom verschijnen engelen in een droom en niet gewoon? Jacob kreeg wel een droom met engelen. Maar voor de rest spreekt God zelf in dromen. Zo kan God alleen maar rechtstreeks spreken.
Dat maakt het ook lastig; u droomt wel eens? Iedereen droomt zo’n 4-6 keer per nacht. Mij gebeurt het niet vaak dat ik dromen kan herinneren. Dromen… Is dat ook niet omdat je veel te druk bent geweest? Er is iemand die dat zegt. Prediker, van te druk zijn ga je dromen. Die uitspraak is wel waar. Als je er veel mee bezig bent, ga je er ook van dromen.
Dat is het laatste wat Jozef doet. Hij was in ondertrouw met Maria. De twee families waren een overeenkomst aangegaan. Die sloten een overeenkomst. Als je die verbreken wil, moet je een echtscheidingsbrief schrijven.
Hij komt erachter dat Maria zwanger is. Heeft ze het verteld? Zag hij het. Het lijkt me een heftig moment. Het lijkt me niet dat hij zo zijn huwelijk wil beginnen. Het geslachtsregister van Mattheus is dat van Jozef. Terwijl hij niets van doen heeft met de geboorte. Hij staat er naast. Maar dat verandert door de dromen.
Hij was rechtvaardig. En wilde haar niet te schande maken. Hij wilde haar in het geheim verlaten. Er zijn wel meer mensen rechtvaardig in de Bijbel. Ook rond Jezus geboorte: Simeon, Elizabeth, Zacharias. We kunnen ook niet om de Rechtvaardige heen. Bij het kruis, zo noemt de vrouw van Pilatus Hem. Die had ook gedroomd. Pilatus zegt, ik heb niets te maken met deze rechtvaardige.
Jozef moet de wet kennen? In Deuteronomium 22 staat dat de vrouw gestenigd moet worden in deze situatie. Mozes zegt dat daar. Hoe kan je rechtvaardig zijn als je dat niet doet? Misschien de geboden toe te passen in de tijd of omstandigheden waarin je leeft. Bij Jozef brengt hem dat tot mildheid. Wat je in de ander afkeurt, je bent er zelf toe in staat. Is dat niet rechtvaardigheid?
Hij wil Maria herwaardering geven. In het dorp. Heb je het al gehoord, Maria is in verwachting. In het Grieks staat een vorm dat hij het besluit al genomen had. Ik ga dat doen. Dat je dan gaat dromen, dat is niet zo vreemd. Misschien wel: morgen ga ik weg. Als het donker is.
De eerste droom
In die droom verschijnt een engel. Wees maar niet bevreesd. Ik ga niet met de uitleg mee dat Jozef het al wist. Ik denk dat Jozef bevreesd was over het recht, kan ik dit verantwoorden tegenover God? Maar de engel zegt: je mag Maria tot je nemen.
Dan iets typerends: Jozef gaat meteen handelen. Hij nam zijn vrouw tot zich. En had geen gemeenschap. Tot Jezus geboren werd. En toen gaf hij Hem de naam. Typerend is dat Jozef gehoorzaamt. Zelfs als dat betekent dat hij zijn eigen droom opgeeft. Dit had hij niet bedacht vroeger. In de Vroege Kerk zijn veel fabels hierover. In de katholieke kerk ook. Ik denk vooral dat Jozef zijn eigen droom opgeeft.
Jozef laat er geen gras over groeien. Niet overdenken, maar zonder aarzelen gaat hij het doen. Zonder aarzelen vertrouwen dat wat God zegt, waar is. Wij spreken over maagdelijke geboorte: maar hoe en wat doen? Gehoorzamen is aan het weggaan, ook in de gemeente. Gewoon gehoorzamen. Dat als God het zegt, het waar is. Als Jezus zegt, je moet Hem gedenken, dan gaan wij denken wat we wel/niet niet voelen. In een vorige gemeente speelde dit rond het avondmaal.
Twintig vragen over kerst, kent u die? Een van die vragen is, was Jozef getrouwd? Dat weten we niet. Hij nam haar in huis. Er staat niet dat ze een feest hielden. Het dorp had er wel gedachten over. Gehoorzamen is niet altijd populair.
Ik kan me herinneren, niet dat ik het goed doe, dat er een paar kenmerkende momenten zijn geweest waarop ik de stem van God gehoord hebt en toen ook een droom heb gehad en/of de stem van God heb gehoord? God schrijft ons niet af als we onze eigen weg gaan, maar dan loop je wel veel zegen mis.
De tweede droom
Vrij snel krijgt hij een tweede droom. Hoewel, misschien een paar jaar later. We weten het niet precies. Herodes stierf in 4 voor Christus, onze jaartelling klopt niet. Herodes heeft het net door dat hij bedrogen is door de wijzen. Hij gaat optreden. Er is een rabijnse vertelling rondom Mozes. Die beschrijft waarom de joodse jongetjes gedood moesten worden. De astrologen hadden gezien dat een vrouw zwanger was van een verlosser. Hij wilde aanvankelijk ook de Egyptische jongetjes doden. Herodes deed precies hetzelfde. Dit verhaal leest in de joodse gedachtenwereld. Een jood ziet allerlei terug uit het oude testament. Dromen, ingrijpen van God, Egypte, vervolging.
De wijzen zijn vertrokken. Een paar dagen ervoor hebben mensen goud, wierook, mirre gebracht. Zie je wel dat Jezus een Koningskind is! Juist dan moet je vluchten.
De engel verschijnt in een droom. Opnieuw. Sta op! Blijf daar tot Ik het zal zeggen. Herodes zal het Kind zoeken om te doden. Wat doet Jozef? Hij stond op. Nam het Kind en Zijn moeder in de nacht. Je hebt een droom gehad. Herodes, zoeken om te doden…?! Voordat die soldaten hier zijn. Kan Maria het aan? En Jezus? Maar Jozef gehoorzaamt. Dat leer je. Dat onvoorwaardelijke gehoorzamen. Het is nog donker. Je neemt het Kindje en je gaat op pad. Hoe dan? Waar moet je dan blijven?
Hij heeft twee voordelen: hij heeft goud, wierook en mirre. En tweede: Jozef was vakman. Die kunnen ze overal gebruiken. Hij gaat op pad. En vraagt zich niet af, waar zal ik dan wonen? Het Kind geboren in een voerbak. Uiteindelijk in een huis. Waarom kon ik niet met de wijzen mee? Nu moet ik naar Egypte. In de nacht. Gehoorzamen gaat vaak tegen je gevoel in. Komt dit goed?
Abraham krijgt de zegen omdat hij gehoorzaamt. Hij heeft ook problemen met de belofte van God. Verzwijgen dat Sara zijn vrouw is. In die geschiedenis van dat verzwijgen, grijpt God ook in. Melchizedek krijgt een verschijning van God. Calvijn zegt: in de ergste bedreiging mag je Gods belofte horen.
Jozef gaat, midden in de nacht. Misschien weer een droom aan flarden. Tot rust komen, erbij horen in Bethlehem. Hier kijken de mensen hem niet aan. Nazareth dan? Tot de 20e eeuw is er niets van gebonden. Daar komt hij straks terug.
Er wordt hier vervuld wat Hosea profeteerde. Uit Egypte heb Ik Mijn Zoon geroepen. Dat sloeg eerst op Israël, daarna op Jezus.
De derde droom
Voor de derde keer krijgt Jozef een droom. Kan je je voorstellen dat je zo leeft? Gewoon je weg gaan, maar bewust zijn: op elk moment kan God gaan spreken. Herodes was gestorven – een verschrikkelijke dood. In Egypte verschijnt de engel weer. Neem het Kind mee en ga naar het land Israël. Herodes stond al die tijd klaar om wraak te nemen. Maar hij was gestorven.
Jozef staat opnieuw op. En gaat. Hier wordt gesproken over het land Israël. De uitleggers zeggen dat dat slaat op de woestijnreis. Ik zal jullie, volk Israël, in het land brengen. Die uittocht en intocht speelt op de achtergrond prachtig mee.
De zoon van Herodes blijkt op de troon te zitten. Archelaus is net zo erg als zijn vader. Dan komt er een einde aan die dromen: want zij worden in een droom ervan overtuigd. Maria dus ook. Ze mogen in Nazareth gaan wonen. Opdat vervuld wordt wat door de profeet gesproken wordt. Dat gebeurt echter nergens, dat Jezus een Nazarener genoemd wordt. De Nazirener wel, die mocht geen wijn drinken. De gedachte is dat dit verwijst naar Jesaja. Hij, Jezus, had geen gestalte. Hij was gering.
Doet God dit nu nog zo. Verschijnen in een droom? In de gereformeerde gezindte zeggen we dan: nee, want nu hebben we de Bijbel. Is dat zo? Ik ben voorzichtig. Staan we er niet meer voor open? Zijn we die voorzichtigheid verleerd? Zo bezig met ons eigen leven? Misschien heeft u zelf wel een ervaring dat God tot u sprak in een droom. Of in een hoorbare stem.
Het liedje van Buwalda is typisch westers. Jij vraagt je af waarom jouw droom niet is uitgekomen. En jij, jij staat aan de zijlijn. Ik ben de unieke voetballer en later zullen ze mij herinneren. Is het niet typisch iets dat het om ons draait? Wat is Uw plan met mijn leven? Alsof God niet in het groot denkt? En volkeren redt? Die wil dat we dat gehoorzamen?
Er is onderzoek gedaan waar subsidies van het rijk naar toe zijn gegaan, las ik in het AD: edelsteentherapie, wandelcoaching: we zijn zo met elkaar bezig. Wij staan in het middelpunt.
Jozef leert ons gehoorzamen. Vertrouwen tegen alle signalen in. Vertrouwen om Hem te volgen. Ik denk niet dat Jozef zich herkent in het liedje.
Waar zitten wij in het verhaal? Dit is een probleem van ons mannen, heb ik bereikt wat ik had kunnen bereiken? Daar zijn mensen zo mee bezig. Misschien is dat bij vrouwen anders. Wij komen pas in de hoofdrol als we de hoofdrol loslaten. God wil ons redden. Gehoorzamen als Jozef.
Amen.
Hervormde Gemeente Reeuwijk, Ichthuskerk, zondag 7 januari 2023, 17 uur. Schriftlezing Mattheus 1:15-18, 2:13-15 en 19-23.