In Johannes 21 staat een prachtige compositie van de evangelist waarin Jezus in gesprek gaat met Petrus. De crux zit echter niet in de verschillende Griekse woorden voor liefde; het gesprek werd in het Aramees gevoerd. De crux is het kruis. Het is Jezus die zich hier kwetsbaar opstelt door naar de wederliefde van Petrus te vragen. Het kruis is groter dan het verraad. Jezus’ liefde is groter dan Petrus’ verraad. Dat is het geheim van het herstel van de dingen in het koninkrijk van God. Niet je uiterste best doen om er weer bij te horen. Niet God of Jezus overtuigen dat je er weer bij hoort. Maar enige mogelijkheid: dingen uit te spreken en de liefde van Jezus Christus weer te accepteren. Ik hoor er niet bij omdat ik het heb laten zien, maar omdat Hij van mij houdt! De Heere vraagt geen tegenprestatie, maar onze liefde. Wij hebben lief omdat Hij ons eerst heeft liefgehad.
Hoe herstel je wat je kapot gemaakt hebt? Dat zou je als vraag boven dit gedeelte kunnen zetten. Hoe maak je het weer goed? Soms is het makkelijk. Als een bord valt en breekt, kan je dat herstellen met secondelijm. Kan je wonderen mee doen, met secondelijm. Dan zit dat vast. Wij kochten pas een lamp bij de IKEA; voordat we thuis waren was het glas kapot, dat heb je soms, maar ook dat kan je maken met secondelijm.
Lastig is het met dingen die je niet zomaar een, twee, drie kunt herstellen. Bijvoorbeeld als mama vraagt of je wilt afwassen. En jij wilt dat niet. Mama vindt dat niet fijn. Jij gaat een spelletje doen. Maar je merkt: ik heb het niet goed gedaan. Maar om gelijk naar de keuken te lopen om te helpen, dat doe je ook niet. Volgende keer doe je extra je best. Dan ben je bezig, maar mama is de volgende keer het nog niet vergeten. Hoe maak je het weer goed?
Hoe doen we dat als volwassenen. Denk aan de sport. Een spits die alleen op de keeper afgaat. Hele natie telt het doelpunt al; het is een WK-finale. Maar je mist. Of aan het einde van de wedstrijd, je schiet op de paal. En je verliest. Hoe maak je dat goed?
Compositie van Johannes
Nou, dat thema speelt door dit gedeelte heen. Maar het wordt op een aparte manier omgedraaid. Het is belangrijk om Johannes 21 fris te lezen. Vergeet de uitleg die je gehoord hebt. Johannes legt er een prachtige lijn in. Dit evangelie is als laatst geschreven, met een zekere afstand. Als je vanaf een afstand kijkt, is het beter om dingen in overzicht te zien. Nog meer dan de andere evangeliën. Johannes brengt een compositie aan: wat vertel ik wel en niet, volgorde en lijn (Waar andere niet aan toegekomen zijn). Johannes doet het slot van het evangelie met een compositie, over nagedacht. Heel nadrukkelijk.
Ik zal dat duidelijk maken aan de hand van de gebeurtenis die erachter ligt. Het verraad van Petrus. Jezus staat voor de hogepriester. Petrus (en Johannes ook) is in staat om Jezus drie keer te verraden. Die gebeurtenis staat in alle evangeliën: kennelijk heel belangrijk. Mattheus: Petrus huilde bitter. Markus: toen het tot hem doordrong (dat hij Hem verraden had) begon hij te huilen. Lukas: Petrus weende bitter. Petrus moet dus gehuild hebben. En wat zegt Johannes nu? Hij is de apostel der liefde. Hij heeft emoties weer. Maar wat hier? Ik zocht het op. Johannes zegt er niets over. Johannes vertelt niets over de reactie van Petrus. Wat doet Johannes nou? Hij laat Petrus hier bedroefd worden, op dit moment. Petrus wordt niet bedroefd op het moment dat hij Hem verraad, maar als Jezus voor de derde keer vraagt ‘Heb je Mij lief’. Het lijkt alsof Petrus het hier pas door heeft, wat er gebeurd in die nacht. Hij gebruikt twee keer het woord kolenvuur, daar bij het verraad en hier. Hoe maak ik het weer goed?
Kijk, dat het iets is waar Petrus mee gezeten heeft, blijkt ook wel. Op dezelfde manier als Jezus het vraagt, heeft hij ook drie ontmoetingen tussen Jezus en Zijn discipelen weergegeven. De eerste keer zonder Thomas, tweede keer met Thomas, de derde keer hier bij het meer. Je zou verwachten: het komt tot een gesprek tussen Jezus en Petrus. Er zit iets tussen hen in. Maar dat gebeurt niet. Volgens Johannes wordt Petrus genegeerd, volgens de compositie van Johannes. Hij doet mee. Maar geen bijzondere woorden van hem – terwijl hij dat gewend is.
Het lijkt alsof alles doorgaat zoals het toch ging. Je zou je kunnen afvragen, is het wel nodig dat het gezag van Petrus hersteld wordt? Nee, als je het zo vraagt, zeg ik: nee. Als Petrus zegt: ik ga vissen. De discipelen gaan mee. Hij is nog steeds de leider. Geen van de discipelen heeft een reden om op Petrus neer te kijken: ze zijn allemaal gevlucht. Petrus ging nog de zaal binnen bij Kajafas. Wie van de discipelen heeft het beter gedaan? Eigenlijk niemand. Ik gebruik het woord: onzin. Het is nodig om Petrus te herstellen, zodat hij de leiding op zich kan nemen?! Daar zit het punt niet. Het zit ‘m tussen Jezus en Petrus.
Dat merk je aan het gedrag van Petrus. Die derde ontmoeting. Je ziet dat het bij Petrus hoog zit. Als hij zijn Meester ziet staat, werpt hij zich in het water. Hij wil laten zien: ik doe weer mee hoor, ik hoor erbij, ik vind U heel belangrijk. Ik ga mijn best doen – je gaat drie keer afdrogen hoor mama. Petrus gooit zich in het water. Wat Johannes zegt: het is Petrus die (hij is meegegaan het strand op, het net ligt er nog) direct ernaar toegaat, die het net op het land trekt. Met 153 vissen. Het net scheurde niet. Zegt iets over Petrus. Een emotie van Petrus. Ik laat zien dat ik het kan. Hij doet het nog goed ook. Hij trekt het net op het land. En toch: geen reactie van Jezus. Johannes zegt bewust (het is een vreemde opmerking halverwege die ontmoeting): dit was de derde keer dat Jezus zich openbaarde. Nu is het over. Hé, drie keer. Dit speelt een rol bij Johannes. Het is samengesteld. Het is nog volop bezig?! Nee. Petrus heeft alles gedaan. Ik hoor erbij. Ik kan het wel. Maar er is eigenlijk niet veel gebeurt.
Om het praktisch te maken: hoe doe je het zelf als je ergens in teruggevallen ben? Hoe maak je het goed met God? Door nog beter je best te gaan doen? Door langer te gaan bidden? Nog eerder opstaan, ’s morgens stille tijd houden? Het werkt niet, ik ben nog moe, ja maar… Hoe maak jij het goed? Probeer ook vanuit die kant het verhaal mee te horen. Dan zie je dingen die je niet ziet als je buiten blijft. Probeer in de rol van Petrus te komen.
De drie vragen: de crux is het kruis
De derde keer. Nou, nu gaat Johannes die ontmoeting vertellen. De maaltijd is op. Dan komt Jezus naar Petrus toe. Dat moet de volgorde geweest zijn. Jezus neemt het initatief. Niet in gesprek: Ik wil het er met je over hebben, Ik heb gezien dat je goed je best doet, ga nog een tijdje door, dan hoor je er weer bij. Het gaat anders. U weet dat. Jezus gaat Petrus vragen stellen.
Petrus, van Jona, heb je Mij meer lief dan deze? Petrus antwoordt: U weet dat ik van U houd. Jezus stelt de vraag drie keer. Er is iets aan de hand. Wat hier aan de hand is, is niet (ik heb dat vroeger ook geleerd, en ook gezegd in preken): dat er een verschil wordt gemaakt in vormen van liefde. Dat staat er wel in het Grieks, maar het speelt geen rol. Ik geef drie argumenten – ze worden steeds sterker.
- Het is geen normaal gesprek. Vraagt met ‘agape’, Petrus antwoordt met ‘filio’. Die grote vorm van liefde heb ik niet, maar een broederlijke vorm van liefde bied ik aan. Wordt het een woordenspel tussen Jezus en Petrus? Daar zit een zekere spanning op. Dit is het minst belangrijke argument.
- De ‘agape’ (als gevende liefde) en ‘filio’ (broederlijke liefde) zit daar wel het verschil in? Straks staat er: Johannes zal nog een keer sterven, maar dat is helemaal niet waar. Sinds iemand dat geroepen heeft, zijn we dat gaan navolgen. Zijn we in de Gereformeerde Bond ook goed in: napraten. Als je kijkt hoe Johannes ‘filio’ en ‘agape’ gebruikt, zie je dat hij het door elkaar gebruikt. Het wordt ook gebruikt voor God en Zijn Zoon en God en Zijn gemeente. Je mag het onderscheid helemaal niet maken. Het is een kunstmatig onderscheid, wat je vanuit het Grieks maakt.
- Het derde argument is het meest sterke argument. Welke taal is er gesproken? Heeft iemand een idee? Geschreven in het Grieks. In het Aramees gesproken. Hij sprak helemaal geen Grieks. Jezus sprak de taal van het joodse volk (Hebreeuws, Aramees). Een light versie van het Hebreeuws. Nou, ja dat is mooi, maar wat doet het er toe? Dan deze discussie in het Aramees opzettten: hoeveel woorden zijn er voor liefhebben in het Hebreeuws? Eén! Jezus kan helemaal geen drie verschillende woorden gebruikt hebben. Maar waarom doet Johannes dat dan? Zoals ik al zei: Johannes maakt een compositie. Johannes gaat ook veranderen in: weid mijn lammeren, hoed mijn schapen, weid mijn schapen. Eerst over kleinen, dan groten, eerst hoeden, dan weiden? Nee, we realiseren: het zijn dezelfde beschrijvingen, maar op een andere manier weergegeven. Je komt uit dit gedeelte niet door onderscheid te maken tussen verschillende vormen van liefde. Daar zit niet de sleutel, de crux, om dit te begrijpen.
Waar zit de crux? Crux is kruis. Vanuit het latijn. Daar zit het kruis niet. Niet in verschil van verschillende woorden. Waar dan in? Hoe moet je dit gedeelte lezen? Het kan niet anders, Johannes werkt er duidelijk naar toe. Petrus krijgt mogelijkheid om te bewijzen dat hij wel degelijk van Hem houdt en Hem wil volgen. Waar zit dat nou in?
Nou, dan ga ik terugnemen naar die drie keer gestelde vraag. Hou je van Mij? Simon Petrus. En nou moet je proberen voor te stellen hoe je dat zelf deed toen je voor de eerste keer verkering kreeg. Of misschien op een andere manier. En dan ga je ontdekken: het lastigste is niet om een antwoord te geven, maar om de vraag te stellen. Ik kan mezelf herinneren, ik ben niet zo heel romantisch aangelegd, kennelijk. Je stelt je dan kwetsbaar op. Houd je van mij? Dan kan je niet zeggen: ik niet van jou. Laat die vraag tot je door dringen. Wat veronderstelt dat? Dat de ander van jou houdt! Anders stelt hij die vraag niet. Wie stelt zich uiterst kwetsbaar op? Niet Petrus, maar Jezus! Hij stelt die vraag aan de discipel die Hem verraden heeft. Ik houd nog steeds van je. Dat is nou het geheim om dingen te herstellen in het koninkrijk van God. Niet je uiterste best doen om er weer bij te horen. Niet God of Jezus overtuigen dat je er weer bij hoort. Maar enige mogelijkheid: dingen uit te spreken en de liefde van Jezus Christus weer te accepteren. Hij houdt van mij. Het kruis is groter dan mijn verraad. Jezus’ liefde is groter dan mij verraad.
Als je zo leest, wordt dit een schitterend slot van dit evangelie. Petrus, van Jona. Hou je van Mij? Meer dan deze, dat slaat toch wel voor 99% op de dingen erom heen (vissen, meer van Galilea, dingen die zichtbaar zijn; aan zijn capaciteiten als vissersman werd niet getwijfeld). Maar Petrus, hou je meer van Mij als dat alles wat je wel onder controle hebt? Durf je je in geheel aan Mij over te geven? Met je falen en tekortschieten.
Ik heb zelf een tijdje geleden deze uitleg gehoord, hij maakte op mij een onuitwisbare indruk. Ik las het altijd als een Grieks woordenspel. Nooit zelf uitgezocht of het wel klopt. Laatste jaren ben ik gaan controleren wat anderen zeggen. Volgens mij is dat een goede manier om te geloven en Bijbellezen. Neem nooit iets aan omdat de dominee het zegt. Controleer het. Ga na of het klopt. Het is wel eens vervelend als mensen je daarmee confronteren. Als we te snel antwoorden geven, gaat het wel eens verkeerd. Door te zoeken kom je in de kracht en in herstel. En kom je in dit verhaal. Dan sta je er opeens zelf. Om het persoonlijk te maken: ik faal regelmatig. Ik sta daar. Dan sta je daar: wat ben je nou voor een dominee? Zeg je mooie dingen over God, Jezus en de Geest: hoe vaak heb je daar nou zelf aan overgegeven? Hoe ben je de dag begonnen? Die vragen bespringen me wel eens, als dominee. Als Jezus naar me toekomt en zegt: Martin, hou je van Mij? En dat je zelfs drie keer zo’n vraag krijgt, dat je geëmotioneerd raakt. Maar je kunt het niet laten zien. Ik hoor er niet bij omdat ik het heb laten zien, maar omdat Hij van mij houdt!
De vraag, ‘Hou je van Mij’, is gericht om de relatie te herstellen. Daarmee kijk je in de ogen van Jezus die van U houdt. Natuurlijk vraagt Hij om een reactie. Want dat is de andere kant. Zijn liefde vraagt om een wederliefde. Wij hebben lief omdat Hij ons eerst heeft liefgehad. Dat realiseert Petrus zich weer.
Volgen doet pijn
Nu lijkt daarmee de dingen goed te zijn. En toch geeft Jezus ook een vorm van een berisping, of iets wat Petrus nodig heeft. Omdat hij klein moet blijven – hebben dominees ook nodig. Hij gaat Petrus nog wel even nadrukkelijk wijzen op de gevolgen van volgen.
Kijk maar hoe het verder gaat: ‘Voorwaar, voorwaar, zeg Ik u: Toen u jonger was, omgordde u uzelf en liep u waar u wilde; maar als u oud geworden bent, zult u uw handen uitstrekken, en een ander zal u omgorden en u brengen waar u niet heen wilt. En dit zei Hij om aan te duiden met wat voor dood hij God verheerlijken zou.’ En nadat Hij dit gezegd had, zei Hij tegen hem: Volg Mij!
Er zijn nogal wat boeken geschreven over volgen. In behoudende en evangelische hoek. Daarin wordt dat woord ‘volgen’ soms tekort gedaan. Het ‘volg Mij’ is een heel beladen werkwoord in het Nieuwe Testament. In geen enkele brief van Paulus komt het aan de orde (met deze Griekse woorden). Er zit in deze woorden een pijn, weerbarstigheid, een zicht op lijden. Waar de gelovige klein van wordt. Waar je niet parmantig toe oproept. Hoe dan? Dan geven we mooie theologische antwoorden. Dit volgen doe je kennelijk, als je je belijdenis bekoopt met lijden. In Petrus geval zelfs met de dood. Volgt u Mij! Dat staat ook aan het slot.
Ook al houd je van iemand, dan kan je iemand nog wel op z’n plek zetten. Het betekent volgen. Ik kan van je vragen dat je, ik zeg het voorzichtig (want wat hebben wij erover te zeggen in onze vrije situatie; wij zijn al van slag als er een virus rondwaart, wat als we werkelijk massaal ons leven moeten laten voor de belijdenis): we zijn een verwende generatie, waarin dingen die gebeuren allemaal groot en erg zijn. Ik realiseerde me dat pas rond 4 en 5 mei. Op televisie zijn dan oorlogsfilms. Een film over joden uit de Polen worden gered – maar ook miljoenen zijn omgekomen. Ik keek naar beelden van het Rode Plein in Moskou. De Grote Parade kon niet doorgaan: er zijn ook nogal wat mensen gesneuveld in Rusland. Enig idee hoeveel? 20 miljoen! Dan denk aan Anne Frank, zij kon al jaren niet naar buiten, dan zou ze gedood worden. Je weet hoe het afgelopen is. We kijken in het evangelie: het eindigt met deze vraag. ‘Als u oud geworden bent, zult u uw handen uitstrekken, en een ander zal u omgorden en u brengen waar u niet heen wilt.’ Dit is ook het evangelie.
Handelingen 12 lijkt een spiegelverhaal. Herodes doodt Jacobus. Petrus wordt in de cel gezet. Daar verschijnt een engel. Omgord je maar, volg mij. Petrus gaat dan iemand volgen die hem naar de vrijheid leidt. Tegenovergesteld van wat je dacht dat er zou gebeuren. Volg Mij!
Volgen is heel weerbarstig. Kan pijn doen. Heeft te maken met keuzes en prioriteiten. Daar zit een mooi slot aan vast. Ik wil je daar even mee naar toe nemen. Openbaring, geschreven door Johannes. Daar komt het volgen terug. Openbaring 14 gaat over de 144.000 die de Naam van God op hun voorhoofd hebben. Ze zingen een nieuw lied voor de troon – niemand kan het lied leren, behalve hen. Zij volgen het Lam, waar het ook naar toe gaat. Die 144.000 volgen. Enige keer dat het in Openbaring over volgen gaat. Het Lam volgen. Ze zijn gekocht uit de mensen. Mijn vraag zou zijn aan jullie: wat denken jullie van Petrus? Hoort Petrus bij die 144.000? Wat zou je zeggen? Ja he! Ja toch? Toch? Kan me niet voorstellen dat Petrus daar niet bij hoort. En David. En wij? In hun mond is geen leugen gevonden, ze zijn smetteloos voor de troon van God.
Dat is het gevolg van dat Jezus zegt: Ik houd van jou. Dat de dingen zó goed zijn, dat God het niet meer vindt. Dat het weg is. Dat is vergevende liefde. Niet: ja, maar toen. Maar: er is nooit een leugen in uw mond gevonden. Dat doet het bloed van Jezus Christus. Niet in de mond van David en Petrus. Als Petrus dat al had kunnen lezen, had hij gedacht: dat kan niet over mij gaan. Kan ik ook denken. Maar dan vergeet je in de ogen van Jezus te kijken. Ik houd van jou. Kom met je antwoord. Ik ga met mijn onvoorwaardelijke liefde voorop. Dat is de kracht van het kruis. Dat is liefde die om wederliefde vraagt. Hou je van Hem? Amen.
Waar liefde woont, gebiedt de HEER den zegen:
Daar woont Hij Zelf, daar wordt Zijn heil verkregen,
En ’t leven tot in eeuwigheid.– Psalm 133 vers 3 (berijming 1773)
Hervormde Gemeente Reeuwijk, zondag 17 mei 2020, Ichthuskerk. Online dienst i.v.m. maatregelen coronavirus. Schriftlezing Johannes 21:15-25.