Jezus stelde in de intieme kring van discipelen het avondmaal in. Jezus zei: Neem en eet. Daarin klinkt een opdracht. Daarvoor had Hij het brood genomen, het gezegend en gedankt. Hij brak het als teken van de verbreking van Zijn lichaam. Doordat het gebroken wordt, kan het gedeeld worden.
En terwijl zij aten, nam Jezus het brood en toen Hij het gezegend had, brak Hij het en gaf het aan de discipelen en Hij zei: Neem, eet, dit is Mijn lichaam.
Gemeente, op de avond van Witte Donderdag, ja, denk je terug aan die Paasmaaltijd van Jezus met Zijn discipelen. Mattheus meldt: Hij lag aan met de twaalf. De kring was compleet. Voor het laatst. Judas zou niet lang meer leven. Jezus ook niet. Maar Hij staat op – al wordt de situatie anders. Intiem. Die 13 broeders bij elkaar. In de evangeliën verschilt het. Soms is de massa erbij. Jezus kende ook het intieme. Het is belangrijk om als gemeente voor beide oog te hebben. Samen vierden die 13 personen het Pascha. Gedenken van de uittocht uit Egypte. In jodendom heeft dat nog steeds een grote betekenis. Men heeft rondom die uittocht de macht van God leren kennen – en de trouw van de God van Israël. Hij dacht en deed! Hij bevrijdde. Men leerde Hem kennen als Bevrijder. Belangrijk om te weten: almacht, wonderlijke trouw en dat Hij bevrijdt…! Jaarlijks nog gedenkt Israël deze bevrijding. Zo, alsof het weer gebeurt. De tijdsafstand valt dat weg. Misschien kennen wij dat zo, in het gedenken van het lijden en sterven van Jezus. In die daden van Jezus blijkt ook Gods trouw, almacht en dat Hij bevrijdt.
Twee hoofdingrediënten waren er in die maaltijd: het paaslam en de ongezuurde broden. Ongezuurd brood, zonder gist dus. Het had niet kunnen rijzen. Ze moesten snel vertrekken, opeens was er ook haast. Er is nog wel iets rond dat niet rijzen van het brood. Gist, zuurdesem heeft in de Bijbel nogal eens een negatieve betekenis. Kwaad kan gisten. En groeien in mensen. Ongezuurd brood verwijst ook naar: niet ten kwade gisten.
Nou, over kwaad dat kan gisten gesproken… Aansluitend aan die intieme kring, moet je zeggen, het onderwerp dat Hij aansnijdt, verstoort en raakt die intimiteit. Al moet je zeggen: Jezus verstoort het niet, maar door Judas en door de duivel. Want dan gaat het opeens over verraad. Zet niet juist verraad die band, die eenheid onder druk? Sterker nog: verraad breekt de band, breekt de eenheid. Jezus zegt, en zei het nadrukkelijk: voorwaar, een van u zal Mij verraden. Ik geloof met uitleggers dat je de reactie van de discipelen zo moet verstaan: ze houden allemaal voor mogelijk dat ze het zouden doen. Ik zou het kunnen doen.
Ik ervaar iets van die intieme kring vanavond. Ook die vraag vanavond. Die opmerking bepaalt ons bij hoe wij zijn in die verbondenheid met Christus. Als die discipelen zich in staat achten Jezus te verraden, zijn wij daartoe ook in staat. Zelfreflectie! Bevorder ik de eenheid met elkaar, of, ga ik voor mezelf, ten koste van Christus en ten koste van de eenheid van de discipelkring. Als ze nog niet wisten waarom Hij naar het kruis moest, leerden ze het nu. Een van u zal Mij verraden. Niet: Judas zal het doen. Keer er maar eens maar in. Jullie kunnen het allemaal zijn. Ik ga niet verder in op Judas vervolgens. Is al eens over Judas gegaan.
Mattheus meldt dat Jezus het brood nam. De matze. Het platte brood. Hebben we een voorstelling van. Jezus zegende het. Zegende heeft in de bijbel dubbele betekenis: danken (open handen naar boven) en zegen van God erover geven (wat wij als het goed is bij elke maaltijd doen). Danken en vragen om een zegen, opdat het ons goed zal bekomen. Zie het maar voor je. Jezus zegende het brood.
En dan zeg ik: zie het voor je, maar er valt ook te horen. Jezus brak het brood. Als wij straks het brood breken, horen we er niet wat bij. Er is brood waarvan je hoort dat het gebroken wordt. En let er eens op, breken en delen, gaat samen! Door het breken kan het gegeven worden. Kunnen velen ervan krijgen. Dankzij het breken wordt er gedeeld. Wat een diepe betekenis. Breken doet erin delen, ja, maakt dat ieder er van krijgt. Zoals die wonderbare spijziging. Delen uit die wonderlijke bron.
Jezus gaf aan de discipelen. Zoals joodse vaders uitdelen in de gezinnen. Maar er komt iets bij. Er klinkt iets nieuws. Neem, eet, dit is mijn lichaam. De opdracht klinkt: neem, eet. Dat valt op. Jezus gaf dus die opdracht. Misschien denken wij bij avondmaal vooral de uitnodiging. Hier de opdracht: neem, eet. Zo wil Jezus zijn, en komen. Hij wil voeden en versterken. Deel hebben aan hen. Misschien zijn er discipelen die denken zonder te kunnen. Daarom: neem, eet. Jezus heeft het beste met ze voor. En dat Hij het beste voor heeft, zie je toch op Goede Vrijdag?! Wat kun je zonder dit voedsel?
En dan wordt het nog dieper en intenser: dit is Mijn lichaam. Dan zeggen we tegen die ontwikkeling in de Rooms Katholieke kerk, dat het brood verandert in het lichaam, nee: het brood verandert niet. Het verwijst. Het is een teken. Het verwijst naar het lichaam van Christus. Het verwijst zo: het brood werd gebroken. Het lichaam is gebroken. Haast hoorbaar. Zoals bij die matze. Grijpt mij wel aan, op die Pascha-avond was dat lichaam nog gaaf. 33 jaar oud. Wat zou er in die komende 24 uur op gebeukt worden. Gegeseld, doorboord, aan het kruis, moedwillig kapot gemaakt te worden, gebroken te worden…
En ik zei, breken doet delen. Dit is Mijn Lichaam. Dit verwijst naar Zijn identiteit. Hij geeft zichzelf. Hij het brood. Hij laat weten, toen en vanavond: jullie mogen Mijzelf ontvangen. Jullie mogen in Mij delen. Een worden met Mij. Mijzelf krijgen. Helemaal in je. Mij de volkomene. Ik die wel trouw ben. Ik die niet verraden zal. Heb jij Jezus niet nodig? Ook voor waar je schrikt van jezelf? Of bang wordt van je zelf. Moet zeggen: ik sta voor mezelf niet in? Als ik Jezus in me kan krijgen, Zijn Geest, in Hem kan delen… En wat zou het geweldig zijn als ik Zijn behoud mag delen, in Zijn weg door de dood heen, in Zijn erfenis zelfs… Neem, eet! Hij vindt dat we Hem nodig hebben. Hem in ons te laten delen. Verbinden via en door Hem. Intieme discipelkring, met elkaar. Zodat we leren: U maakt ons één in onze verscheidenheid. In U is het werkelijke eenheid, en blijvend. U die ook onze zonden bedekt. En ons behoedt voor zonden.
Zo is Jezus het brood voor onderweg. Zoals God het manna gaf in de woestijn. Zodat mensen van kracht tot kracht kunnen voortgaan. Zodat mensen binnen kunnen gaan. Neem en eet, zegt Hij vanavond. Wil jij het? Mag Hij delen in uw identiteit? U die ik nodig heb. Bij verdriet, ook in onze gemeente. Jezus zegt: Neem en eet. Ik voor u en Ik in u. Amen.
Hervormde Gemeente Reeuwijk, donderdag 18 april 2019, viering Heilig Avondmaal (Witte Donderdag; dit jaar voor het eerst op Witte Donderdag).