God heeft ons de wereld en alles wat we hebben in bruikleen gegeven. We zijn rentmeesters. Met onze gaven en ons bezit mogen we het welzijn en heil van de naaste bevorderen. Stelen is het tegenovergestelde: het ontnemen van levensmogelijkheden. Het gaat om het navolgen van onze Heiland, die zichzelf gaf en de naaste diende. Hij werd arm om ons rijk te maken!
Gemeente van Christus, u zult niet stelen. Ik zou kunnen vragen: steek uw vinger op als u nooit bestolen bent. Veel mensen kunnen erover meepraten. Ik maakte het mee toen ik op kamers woonde in Utrecht. Je vergeet het niet. Velen weten het. Inbraak, raakt je gevoel van thuis, veiligheid. Ook winkeldiefstal en straatroof. Hacken. Stelen van je gegevens via social media. Impact op de samenleving. Alarminstallatie. Sloten. Mensen durven ’s avonds de straat niet op uit vrees voor roof en ellende. Autodiefstallen is zo hoog. Verzekeringen hoge premies. Supermarkten en warenhuizen lijden verlies. Kost veel. Bij dat alles denk je, zeker, goed dat dit ook een gebod is. Tegelijk denken, het staat er, maar helpt het? Blijkbaar is meer nodig. Persoonlijke vernieuwing van mensen.
Catechismus betrekt die uitleg niet zozeer op anderen, maar op onszelf. Doen wij het? Stelen? Hebben we daar de neiging toe? Catechismus gaat op grond van de Bijbel daar toe uit. Neiging. Misschien erger dan dat. Grootste deel uitleg daaraan gewijd. Niet alleen stelen en roven dat overheid straft. Dankbaar voor wat de overheid straft. Misschien wel eens geklaagd daarover. Toch is er veel goeds. Straffen in voldoende mate, daarover verschillen meningen.
Bezit beschermen. Overheid mag en moet dat doen. Taak van de overheid. Openlijk roven en stelen. Catechismus gaat snel verder. Bijbels gezien betrekking op meer. Komt dichterbij ons. Ontdek je, gelukkig als je kunt zeggen: ik heb geen strafblad, maar voor God heb je dat wel.
Het raakt aan 2 zaken. Allereerst aan die vraag uit Psalm 24: van wie is eigenlijk van wat wij bezit noemen? Tweede, hoe gaan we om met de naaste? Tweede tafel van de wet.
Van wie is wat wij bezit noemen. Liberalen (daarmee bedoel ik VVD’ers, maar je vindt ze breder in de politiek) zeggen: bezit is van individuele mensen. Privé. Wat ik heb is van mij. Verdiend. Voor gewerkt. Van mij. Mag ik mee doen wat ik wil. Schat in dat velen onder ons ook zo denken. Hun bezit. Echte socialisten (kom je die nog tegen?) zeggen dat niet. Nee, is van de samenleving. Van iedereen. Welvaart niet alleen voor hen die het verdienen. Van de gemeenschap. Communisme probeerde dat werkelijkheid te maken. Staat moet het regelen. Geschiedenis leerde: als het hart van mensen daar niet in mee komt, wordt het niets. Handelingen 2, als de Geest komt, gaat het. Maar afgedwongen solidariteit werkt niet.
Bijbel leert wat anders. Geen privébezit. Ook niet gemeenschap. Maar erfgoed. In bruikleen. Mensen zijn rentmeesters. Beheerders. Vanmorgen en op aannemingsavond: hoe noemen we onze zorg voor de schepping? Rentmeesterschap. Om te zorgen voor de schepping. Iedere stam kreeg niet echt bezit. Maar erfdeel. Het is van Mij, zegt God. Van dé grootgrondbezitter, God (met eerbied gesproken). Jawel, persoonlijk toebedeeld. Naboth had echt rechten tegenover de koning – we kennen die geschiedenis. Maar het is erfgoed. Uitbesteed en uitgeleend door de Eigenaar. Eens: verantwoording. Vanavond. Eind leven. De rechter komt. Was heb je met het deel gedaan? Je kreeg het van Mij. In bruikleen. Of bezit gehad wat je onrechtmatig zelf kreeg? Niet van God gekregen? Ten koste van een ander. Hoe eigenlijk verworven? Psalm 24: de aarde is van de Heere. Dat beseft: ga je er anders mee om. Dankbaar voor verantwoordelijkheid. Voel je soms ook.
Tweede. Hoe ga je om met de naaste. Uitleggen die zeggen: achtste gebod vooral betrekking op stelen van leven van mensen. Over mensen gaat beschikken. Daar oorsprong van het gebod? Geen mensenhandel. Komt nog steeds voor. Kijken neer op tijd van slavernij. Ondertussen is er nog steeds mensenhandel. Wordt wel genoemd: hart van je naaste stelen. Demogogie. Verantwoordelijkheid medemens ontneemt. Mensen manipuleert. Eigen bestaansrecht wordt ontnomen. Daar zijn dictators goed in. Zuchten vele mensen onder. Ouders daar op bedacht ten aanzien van kinderen. Helemaal voor kinderen beslissen. Geen eigen verantwoordelijkheid?! Of in huwelijk. Geen vrijheid. Maar de een helemaal voor de ander beslissen. Of kinderen voor oude ouders beslissen. Dan ontneem je verantwoordelijkheid. Ook in de kerk alert zijn. Niet voor mensen beslissen. Mensen moeten persoonlijk tot beslissing komen: of ze belijdenis doen. Je kunt niet op mijn benen naar binnen lopen hier vanmorgen [belijdenisdienst].
Hoe ga je met de medemens om? Betrekking op mensenhandel. Hoe heb je je bezit verworven? Ook betrekking op leven en toekomst van de naaste. Gaat erom dat we niet stelen we die ander de levensmogelijkheden ontnemen. Achtste gebod staat in verbinding met zorg voor de armen. Niet: beste dat je arm bent. Bijbel zegt niet dat je arm moet zijn. Wel: heeft je naaste kans om te leven? Of kans vanwege armoede niet?! Moet je zorgen! Armen mochten in Israël niet voorkomen. Dan was er iets mis. Leven wordt daardoor ontnomen. Zie je in die tijd (OT) bijzondere wetten ter bescherming van de armen. Jubeljaar. Zevende jaar. Slaven vrijgelaten. Grond een jaar rusten. Eens in de 50 jaar een jubeljaar. Dan een nieuwe start. Grond moest dan terug naar oorspronkelijke bezitters. Kregen een nieuwe kans. Niet bezit op bezit stapelen terwijl armen niet weten hoe ze rond moeten komen.
Anderen dus niet mogelijkheden om te leven ontnemen. Rijkdom mag. Maar hoe kwam je er aan? Prediker: geniet van wat je hebt gekregen. Maar denk aan de armen.
Armen hebben speciale plaats in hart van God. Psalm 146. Geen perspectief van leven. Komt dichtbij. Hoe staat het met het rijke westen? Hoe komt het westen aan haar welvaart? Krijgen de landen die grondstof leveren een eerlijke prijs? Catechismus: staat er heel persoonlijk. Er is ook een collectief. Ene regering tegenover andere. Gevoel van machteloosheid? Denk je, als wij dan op wereldniveau mensen moeten voorzien, dan kan je blijven geven?! Niet te snel van problematiek afmaken. Korinthe: de een rijk, de ander komt van honger om hoe is het met onze broeders en zusters in arme landen? Ontneem ik de naaste niet zijn levensmogelijkheid?
Stelen raakt meer. Ook persoonlijke terreinen. Catechismus noemt ze. Listen en daden. Verrijken ten koste van naaste. Kan met geweld. Niet alleen lichamelijk, ook psychisch geweld. Ouderen die van anderen afhankelijk zijn , onder druk worden gezet om antiek te geven. Soms zelfs geestelijk geweld gebruikt. In naam van godsdienst…. Om zichzelf te verrijken. Leider in kerk. Ook slinksheid. Verkeerde handelwijze een prachtige draai geven. Een schijn van recht krijgt. Misbruik maken van sociale voorzieningen. Vrees dat het nog voorkomt. Velen weten het te verbergen.
Catechismus noemt ook handel. Zie je ook de kleur ontstaanstijd. Nu meer regelgeving. Gewicht, waar, munt. Nu meer toezicht (althans, dat denken we). Nog steeds consumentenorganisaties nodig. U zult niet stelen. Werk met eerlijke prijzen. Catechismus noemt woeker. Is buitensporig hoge rente. Mensen die noodgedwongen geld moeten lenen. Leviticus 25: gewaarschuwd tegen woeker. Is wel eens gedacht, bijbel verbiedt elke vorm van rente?! Is in middeleeuwen officiële kerkleer geworden. Calvijn en Luther leerden: rente vragen mag van wie rente betalen kan. Maar niet van armen.
Catechismus vat een paar dingen samen. Werknemer in werktijd andere dingen doet. Of dingen uit bedrijf meeneemt. Of abnormale looneisen stelt. Andersom ook niet onderbetaald worden. Hoe kom je aan je wist? BV’s. Van faillissementen beter worden?! Bij invullen belasting kijkt dit gebod over onze schouder mee. Lijstje van onze slimmigheden?
God spreekt ook over hoe wij met het erfdeel hebben om te gaan. Twee grenzen. Enerzijds de gierigheid. Dat is niet stelen. Maar zoveel mogelijk bezit bij elkaar te houden. Mensen moeten dan eerlijk zeggen: geld en goed hebben ons in de macht. Angstvallig vasthouden. Geldgierigheid is de wortel van alle kwaad, schrijft Paulus. Hoe kan ik zo weinig mogelijk geven zonder dat ik gierig lijk? Dan heeft gierigheid ons hart. Dat moeten we eerlijk inzien. Wees niet gierig.
Andere grens is verkwisting. Goede gaven hebben we niet gekregen om over de balk te smijten. Of onbenut te laten. Letterlijke en figuurlijke gaven hebben we niet gekregen om er niets mee te doen. Gaven die Hij je gaf. Dus moeten ze inzetten! Paulus roept ook op tot matigheid. Galaten 5: een van de vruchten (die vruchten heeft elke christen!) is matigheid. In onze welvaart ligt soms brood op straat te verschillen. Je kocht iets anders (je kon dat kopen) en dus wat doe je met je brood dat je niet at? Niet verkwisten. Wat wordt er uitgegeven aan drank en genotsmiddelen? God verschaft ons alle dingen om er van te genieten (1 Timotheus 6). Al te weelderig kan belemmering zijn in omgang met God. Dankbaar voor erfdeel dat Hij heeft. Nooit opgaat in deze wereld. Geen blijvende stad hier. Je bent op weg! Op weg naar toekomende wereld?! Waar gerechtigheid woont. Als je opgaat in hier en nu, dan kan de kwetsbaarheid die ons hier soms zomaar overvalt, je overvallen.
Het is een verbod. U zult niet stelen. Ook positief uitwerkt (Catechismus). Delen! En ander dienen. Met wat ik krijg naar wat ik kan en vermag, het belang van de ander bevorderen. In oorspronkelijke Latijnse tekst ontbreken: waar ik kan en mag. En zit een grens. We mogen het heil van de ander bevorderen. Denken aan belang naaste. Ja, daar gelden grenzen in. We hebben meerdere ‘ja-woorden’ in ons leven gegeven. Gelden allen. Je hoeft niet alles weg te geven om vervolgens zelf armoede te lijden.
Gouden regel. Die hoor je. Vaak in het negatieve. Wat je zelf niet wilt, doe dat ook de ander niet. Maar Jezus keerde hem om. Wat je wilt dat bij jou gebeurt, die dat ook een ander. Heiland mag het zeggen. Wat heeft Hij de levensmogelijkheden van de ander op het oog gehad. Op Unieke wijze. Filippenzen 2. Geen roof geacht. De heerlijkheid prijs gegeven. Hij is heel ver gegaan. Om zondaren, arm en verloren in schuld, levensmogelijkheden te geven! Hij kwam om ons rijk te maken. Arm geworden terwijl Hij rijk was. Met Zijn rijkdom wil Hij ons vervullen. Vervullen dus zelfs!
Mogen we de schuld bij hem leggen. Gezamenlijke schuld. Naar Hem toe gaan. Ook ten aanzien van machteloosheid ten aanzien van het wereldgebeuren. Weg tussen gierigheid en verkwisting. Leg de schul bij Hem neer; Hij wil het wegdragen. Ook: volg Zijn voorbeeld na. Laat tekenen liefde zichtbaar worden (hoorden we vanmorgen ook). Trouw je arbeid doen.
Betaald werken doe je niet alleen voor jezelf. Efeze 4. Werken doe je ook om iets te hebben om weg te kunnen geven. Dus niet alleen maar geven van wat je overhoudt?! Maar om te kunnen zorgen voor naaste in nood. Achtste gebod, als je dat op je laat inwerken, dan gebed: bekeer mij elke dag. Maak mij aan Uw beeld gelijk. Geef me die dagelijkse bekering. En dan mogen we geheel anders zijn zoals de bijbel daarvan spreekt en ons toe oproept. Amen.
Hervormde gemeente Reeuwijk, Ichthuskerk, zondag 15 april 2018, 18.30 uur. Schriftlezing Leviticus 25:23-28, Jacobus 5:1-9. Leerdienst n.a.v. Heidelbergse Catechismus zondag 42 (vraag en antwoord 110 en 111) over het achtste gebod (stelen).