Voor de Messias komt, wordt Johannes de Doper gezonden om het volk kennis van de zaligheid bij te brengen. Een verlossing zonder vergeving is geen echte verlossing. God wil ons ontdekken aan onze staat: verloren zondaren die van nature niet aan de goede kant staan, al zijn we godsdienstig en serieus. Genade rust niet op onze prestatie, maar op Gods gratie. Wie dat inziet, kan zich waarlijk verheugen in het kerstfeest.

Adventstijd is vergevingstijd

Boven de preek heb ik geschreven: ‘Weet u het al/Kent u het al: Adventstijd is vergevingstijd.’

Aan het begin van het Nieuwe Testament leeft een diep verlangen naar een Verlosser. Een man die Israël verlossen zal van de Romeinen. Een Messias als een krachtfiguur. Ook Zacharias zingt van dat verlangen in zijn lied. Tot drie keer toe zingt hij over soteria: heil, verlossing, zaligheid.

De geboorte van Johannes betekent dat de soteria op handen is. Om te beginnen zingt hij ervan in vers 69. De God van Israël heeft een hoorn van zaligheid opgericht. Die hoorn staat symbool voor een krachtig koningschap. De Davidische koning die komen zal, zal redding, bevrijding, zaligheid brengen. Hij zingt er in vers 71 ook over. Verlossing en bevrijding uit de handen van de vijanden. God zal in de aanstaande komst laten zien dat Hij het opneemt voor Zijn volk en zal bevrijden van alle vijanden.

God heeft aan Israël beloften gedaan die ook vandaag de dag nog gelden. Die wachten op definitieve vervulling. Door een Godswonder heeft Zacharias een zoon ontvangen. Zijn zoon is de wegbereider. Let er even goed op dat de verlossing die Zacharias bezingt (vers 69 en 71) het gevolg is van een rechtstreeks ingrijpen van God. Hij komt. Hij brengt verlossing in de beloofde Christus. Hij brengt zaligheid. Hij geeft heil.

Maar dan, dan is er vers 77. Voor de derde keer het woord soteria. Dit keer komt de redding niet linea recta via de verlosser. Nee, dit keer gaat het over de taak van zijn zoon, Johannes de Doper. Het kind zal een profeet van de allerhoogste genoemd te worden. En je zult de weg van de Messias gereedmaken. Om het volk kennis van de zaligheid te geven. Zaligheid die bestaat uit vergeving van zonden.

Israël, de koning die verlossing komt brengen en bevrijding uit de handen van wie we haten, daar zien we naar uit, maar weten jullie dat er een andere betekenis, een andere vorm van zaligheid nodig is? De zaligheid heeft een diepere laag in zich. Of weten jullie dat niet? Kennen jullie dat niet? Nou, daarom, daarom zendt God mijn zoon om jullie daarvan in kennis te stellen. Johannes brengt geen zaligheid, maar kennis van de zaligheid.

Blijkbaar lijdt het volk aan onkunde over de zaligheid. Er moet eerst kennis van de verlossing gebracht worden voordat de Verlosser komt. Hoe zit dat, met dat gebrek aan kennis? Kennen ze de wet en profeten onvoldoende? Het krioelt toch van schriftgeleerden en Farizeeërs? Zij weten toch waar het over gaat? Nou, niet dus. Juist bij hen blijkt een gebrek aan existentiële en bevindelijke bijbelkennis. Ze hebben een blinde vlek. Ze willen er gewoon niet van weten.

Daarvoor komt Johannes de Doper. Hij brengt kennis van de zaligheid. Zie je hem gaan? Kijk maar eens mee naar zijn doen en laten. Lukas 3, daar zie je hem optreden. Een wat ruige figuur. Een nietsontziende boeteprediking. Jullie giftige slangen! Verbeeld je maar niets, zegt hij! Hij heeft een boodschap. Niemand pakt hij op een zachte manier aan. Johannes zegt waar het op staat. Daar zit iets van de sleutel van het verstaan van de lofzang van Zacharias.

Zaligheid, verlossing, bevrijding raakt uitgehold en wordt oppervlakkig als het niet gepaard gaat met vergeving en vernieuwing van het leven. Johannes wil dat wakker roepen met zijn ontdekkende preken. Kijk uit. Let op. De bijl ligt aan de wortel van de boom. De verlossing van de Romeinen is geen echte verlossing.

Laten we het wel goed zien, wat Johannes te zeggen heeft, is gericht op zaligheid en verlossing. De bedoeling van God zit erachter. Zaligheid. Die bestaat ten diepste uit vergeving van zonden. God wil het eerst weer goed maken tussen God en mensen.

Wij hebben een enorm probleem veroorzaakt. Door onze vijandschap en rebellie tegen God. God wil ons vergeving. Adventsprediking wijst ons op onze zonden. En wil uitlopen op vergeving van zonden. Het is belangrijk dat te kennen en te weten. Alleen dan kom je tot de kern en vier je verrukt kerstfeest.

Johannes wil de mensen erop wijzen dat de mensen het van nature niet weten en verstaan. Ze hebben Gods genade echt nodig vanwege de zondenood in hun leven. Het gaat God niet om onze wanprestaties en prestaties, maar om Zijn genade.

Johannes is de heraut. Hij roept: uw Koning komt. Zijn grootste geschenk bestaat niet uit allereerst aards heil. Maar uit vergeving en verzoening. Johannes gaat er voor uit. Eerst de kennis van de zaligheid voordat de zaligheid komt. Eerst ontdekking aan je zonden, dan vergeving.

Wat zou daarachter zitten? Dat is het duidelijkst als je kijkt naar de doelgroep van de prediking van Israël. Tegen het godsdienstige, zelfvoldane Israël. Wij hebben geen probleem?! Wij zijn het volk van God! Wij zitten wel goed. Voor ons, goedwillende mensen, is er vergeving bij God. Er is geen besef of urgent gevoel dat echte bekering nodig is. Zij hebben kennis van de zaligheid.

Ik vind dat pijnlijk voor mezelf: zij die denken het te weten, weten het dus niet. Het is net alsof de rollen zomaar omgedraaid worden. Wij denken, kennis is nodig voor onwetende mensen, voor ongelovige mensen, buiten de kerk. Ja, maar wacht even. In het Lukas evangelie is dit ook en allereerst gericht op godsdienstige mensen. De religieuze elite. Zij die weten hoe het moet, maar niet weten hoe het gaat. Zij hebben weerstand tegen de zaligheid. Ik bedoel, in het Lukas evangelie hoor je de gelijkenis van de Farizeeër en de tollenaar. Die Farizeeër denkt dat hij geen vergeving nodig heeft. Hij is serieus, weet alles, is recht in de leer, gaat twee keer naar de kerk. In Lukas spreekt Jezus ook tegen die rijke jongeling, hoe veel hij ook weet en hoe rijk hij ook is. Ook in Lukas de gelijkenis van de verloren en oudste zoon. Het is de Farizeeër, oudste zoon, rijke jongeling die de kennis mist. Ze leven niet uit het geheim van de vergeving. God zal het hen niet kwalijk nemen? Ze denken de vergeving wel te verdienen. De spits van die gelijkenissen is gericht op mensen van wie de oudste zoon prototype is. Mensen die zich niet verheugen in Gods vrijgevigheid. U kent het schilderij van Rembrandt. Het tafereel is in twee delen. Op de ene kant de vader met de verloren zoon. Die ontferming van de vader, daar valt het licht op. Op de andere kant de oudste zoon. Net genoeg licht, met zijn stuurse, norse blik. Met een diepe kloof van duisternis er tussen. Compleet van elkaar gescheiden. De oudste zoon kijkt heel hooghartig neer op zijn vader en broer. Dat denkt tegenwoordig dat je zomaar vergeving van je zonden kunt ontvangen….? Vergeving moet je toch verdienen door netjes te leven en zo…? Juist zo is hij de man die de kennis van de zaligheid ontbreekt. En dus nodig heeft. Die kent hij niet. Hij leeft niet uit het wonder van de vergeving van de zonden. Hij is boos op zijn vader.

Dat is niet heel strelend voor ons. Maar is het niet akelig herkenbaar. Wij zijn meestal van jongs af aan door en door kerks. Daarom kunnen we moeite hebben met het feit dat we van huis uit verloren zondaren zijn en aan de verkeerde kant staan. Elke dag staan we met lege handen. Zonder genade redden we het niet. God mag met mij wel tevreden zijn? Je weet het dan zo goed…?

In onze tekst worden we ontdekt aan het zondaar zijn voor God. Je mag niet uitsluiten dat je meer weg hebt van de Farizeeër en meer lijkt op de oudste dan de jongste. Jij, jij hebt kennis nodig, van de zaligheid. Voordat de zaligheid zelf komt. Anders verheug en verwonder je je niet. Dan spreekt het van zelf. Gezellig dat Jezus kwam, Hij mag erbij komen, bij de kaarsjes, maaltijd en vuur. Maar daar gaat het Jezus niet om, niet om gezelligheid, maar zaligheid.

Ook de oudste zoon heeft vrijgevigheid nodig. Die vergeving moeten we toelaten. Johannes gaat vooruit met een prediking van de zaligheid. Die bestaat uit vergeving van zonden. Als je dat beseft, kom je uit bij de diepste vorm van zaligheid. Als de oudste zoon ontdekt: ik ben de jongste. Als de Farizeeër ontdekt: ik ben een tollenaar. Als David ontdekt: ik ben die man. Als je ontdekt dat je een zondaar bent, heb je de vergeving elke dag nodig. En dan, dan mag je elke dag intens dankbaar zijn dat er vergeving is bij God. Altijd bij Hem geweest. Ik heb Jezus nodig! Ik moet gered worden. Wie dat erkent, zal gered worden, reken maar. Dat is de zaligheid.

Er is vergeving! Voor een sluwe tollenaar. En een kerkse Farizeeër. Als je buigt voor God. Waar het over gaat, is dit: als het gaat over genade voor een tollenaar, dan is dat een wonder. Maar tegelijkertijd denken wij dan: o ja, die tollenaar heeft het nodig. Die heeft het verknoeid. Leven geruïneerd. En als het toch goed komt, is dat een happy end of een kerstverhaal. Maar en Farizeeër heeft diezelfde vergeving nodig! Er is bekering voor nodig, verandering van besef. Altijd maar die preken over verzoening en bekering… dat kan je irriteren. Het schuurt je. Totdat je beseft: ja maar, ik ben dus die man. Je beseft: niets van mij verdient de gunst of vergeving van God. Dat is pure genade. Gratis voor mij. Een hoge prijs is betaald. De hoogste trouw en nederigste trouw kunnen dat niet verdienen. Het gaat niet om prestatie, maar om gratie.

Dan is er dus genade voor die oudste zoon, die er zo nors, nukkig, hoogmoedig bijstaat. Om ook hem te zaligen, zendt God Johannes. Vergeving is niet minder nodig voor de Farizeeër dan voor de tollenaar. Kerstevangelie is dat er genade is wie je ook bent. Als je erkent: dat heb ik nodig. Als je je hand leert ophouden bij God. Dan is er vergeving.

Dat is ten koste gegaan van Jezus. Hij moest naar het kruis. De redding die Hij brengt, loopt uit op het feest. Dan een toonbeeld van soteria. Dan God onbaatzuchtig liefhebben en dienen. Met Paulus beleven wat hij schrijft: dit is een betrouwbaar woord dat Christus Jezus in de wereld gekomen is om zondaren zalig te maken. Paulus zegt: van die zondaren ben ik de voornaamste. Alsof hij zegt: dan kan het voor jullie in Reeuwijk ook. Als je maar komt. God lof!

Amen.

(Lofzang van Zacharias vers 4 en 5)

Hervormde Gemeente Reeuwijk, Dorpskerk, zondag 18 december 2022, 18:45 uur. Schriftlezing Lukas 1:67-79.