In het leven van Saul zien we hoe hij langzaam afglijdt naar zelfbedrog. Mensen die zichzelf bedriegen, weigeren de waarheid onder ogen te zien. Meestal gaat het om een pijnlijke waarheid: dat we kleine, kwetsbare en vooral zondige mensen zijn. Ook voor de zonde van zelfbedrog is vergeving bij God.
Zelfbedrog
Gemeente, ik reed mee met een man, heel aardig, beetje een patser. Hij wees me op allerlei extra’s. Ik zei, ik hoor de motor ratelen. Hij zette de radio harder. Hoe kan je jezelf voor de gek houden!
De mens heeft het vermogen zichzelf voor de gek te houden. Bij de ander zie je dat duidelijk. Ik wil het vanmiddag hebben over zelfbedrog. Dan staan we stil bij drie dingen.
- Het vermogen tot zelfbedrog
- De werking van zelfbedrog
- De oplossing voor zelfbedrog
1.
Dat dat kan: jezelf voor de gek houden. We lazen over Saul. Hij had een triest leven. Zijn leven wordt een puinhoop. Hij begon goed. Een nette man. Hij liet de vijanden in leven. Hij komt in een neergaande spiraal. God verwerpt hem op een gegeven moment.
Hoe kan dat gebeuren? Nette mensen die tegenvallen. Aardige mensen die veranderen in monsters. Tot de ergste dingen in staat.
Een van de antwoorden is hier te vinden: zelfbedrog. Saul krijgt de opdracht om de Amelekieten uit te roepen. Hoe kan dat, dat God die opdracht geeft? Dat is een hele preek. Amelek staat symbool voor antisemitisme. De macht die het volk van God naar de keel wil grijpen. Haman is een nakomeling van Agag. Er zit van alles aan vast.
Saul krijgt de opdracht een noodzakelijke daad van gerechtigheid te vervullen. Wel uitroeien, geen rooftocht. Hij mag er geen cent rijker van worden. En mag geen kilo aankomen.
Wat doet Saul? Hij laat de beste dieren in leven. En maakte de koning tot krijgsgevangene. Er gebeurt waar God voor waarschuwde. Als er een koning komt, zal Israël net zo worden als de volkeren. Die wil de onderdanen uitzuigen en oorlog voeren. Geen heilig volk meer, maar af te zakken tot het niveau van de Amelekieten. God wijst dan Saul af.
Eerst gezalfd tot koning en langzaam verandert in een egoïst. Door zelfbedrog! Waarom heb je niet geluisterd? vraagt Samuel. Ik ben op weg gegaan. Ik heb het volk met de ban geslagen. En die buit, daar gaan we God een offer mee brengen. Saul praat er langs en omheen. Hij weet wel wat God vroeg. Hij heeft dat helemaal zo in zijn eigen straatje gedaan.
De conclusie van Samuel is: je hebt wel geluisterd maar niet gehoorzaamd. Niet proberen nu God met offers omkopen. Het koningschap zal nu worden afgenomen.
Saul heeft wel geluisterd maar tegelijkertijd de boodschap naar zich toe getrokken. Uitgelegd in zijn eigen straatje. Gezocht naar verrijking.
Van binnen weet je wel hoe de dingen zitten. Je weet dat iets verkeerd is, maar je gaat de omstandigheden erbij halen. Dan is het geen zonde meer. Je maakt jezelf dingen wijs. Het vermogen van het hart om de waarheid voor jezelf te verbergen.
Wanneer doe je dat? Als die waarheid pijnlijk is.
Het bestaat in allerlei soorten en maten. Mensen die denken heel muzikaal te zijn. Of dat zijn of haar partner de allerbeste is van 3 miljard. Een man bedroog zijn vrouw met een ander. Een vriendin zei tegen haar: zie je niet wat er aan de gang is? Eigenlijk wist ik het al heel lang. Die waarheid was voor haar zo pijnlijk dat ze zichzelf iets anders ging wijs maken. Omdat je het niet wilt weten.
Het is niet het ergste maar een mens is wel in staat tot het ergste door zelfbedrog. Goed praten. Iets wat je weet, niet wilt weten.
2.
Je ziet dat ook bij Saul zo mooi. Voordat Samuel een woord heeft kunnen zeggen: wees gezegend, ik heb het Woord uitgevoerd. Het knalt er meteen uit. Ik heb het gedaan hoor! Je houdt de waarheid voor jezelf verborgen. Je verbergt het. Je smoort het weg voor je geweten.
Een vader heeft een zoon. Een geweldig sportman. Maar hij werd van school gestuurd omdat hij gestolen had. Die leraren zijn niet goed, hij heeft geen eerlijke kans gehad. Thuis houdt die vader zijn portemonnee achter slot en grendel…
Je kunt jezelf voor de gek houden. Een Duits concentratiekamp werd bevrijd. Een Amerikaanse generaal Petten moest overgeven. En ging weer weg. De overlevenden vertelden hem dat de bewakers naar de kroeg gingen. De bewoners van het dorp wisten echt wel iets. De bevolking werd gedwongen om alles te bekijken. En ze moesten graven delven voor de overledenen. Ze zeiden, we wisten van niets. De burgemeester hing zich zelf op; een briefje, ‘We wisten het wel en wisten het niet’.
Een onaangename waarheid niet onder ogen willen zien. Iemand voelt dat het niet goed zit met zijn lichaam maar toch wachten met naar de dokter gaan. Een mechanisme. In staat om mensen dader te maken of medeplichtig te maken. De mens heeft een vermogen
Andreas Kinneging. De man is niet gelovig. Hij heeft in de Raad van Toezicht van een abortuskliniek gezeten. Hij vertelde dat hij het gevoel had gekregen dat hij misschien iets aan het wegdrukken was. Het gaat niet om het weghalen van een wrat. Wil ik iets niet zien? Hij zag het bij anderen. De medewerkers voelen wel aan dat het niet goed is wat ze doen. Wee hen die het kwade goed noemen en het goede kwaad.
Ook voor deze zonde is gelukkig vergeving te vinden. Dan moet het wel als zonde beleden worden.
Hoe nog meer, de werking van zelfbedrog? De schuld bij anderen neerleggen. Een zondebok zoeken. Saul heeft het gedaan. Ik heb het woord van de HEERE gehoord. Ik hoor het geluid van schapen en runderen, zegt Samuel. Ai, betrapt! Ja, dat is van anderen. Anderen hebben het gedaan, niet Saul zelf.
De joden die de wereld beheersen hebben het gedaan. Of christenen. Of heksen. Of de duivel. Je ziet het bij Adam en Eva. Ik heb niet om haar gevraagd. Nee, U moet bij de slang zijn. Je eigen schuld weg wuiven. Anderen zijn oorzaak van jouw fouten.
Of jezelf vergelijken met anderen, je eigen fouten marginaliseren. Iemand die af en toe verschrikkelijk tekeer ging, zegt: ik doe geen vlieg kwaad. Of een huurmoordenaar: de mensen weten niet half hoeveel ik van mijn moeder houdt. En Hitler zal ook wel iets verzonnen hebben. Zelfbedrog door je achter anderen of de omstandigheden te verbergen.
Saul verbergt zich hier achter de godsdienst. Ja, dat vee is er nog. We hebben de beste gespaard om te offeren voor God. Hoe vroom! Het gebod overtreden om God een plezier te doen.
Een jongetje was een half uur alleen thuis. Hij had een halve taart op. Zijn ouders kwamen thuis en hij speelde piano – een psalm, dat deed hij nooit uit zichzelf.
3.
De oplossing voor zelfbedrog. Je bent bang voor de waarheid. Pijnlijk.
Wat kan dat zijn? Samuel zegt: de HEERE heeft u tot koning gezalfd. U was klein in eigen ogen. Voordat Samuel gaat. Saul had een monument opgericht, voor zichzelf. Dat is toch een beetje vreemd. Hij verzamelt de oorlogsbuit.
Eigenlijk was je klein in eigen ogen… waarom een monument oprichten? Saul is nog steeds in eigen oog klein. Dat is de waarheid die hij probeert te ontlopen. Hij denkt heel gering over zichzelf.
Zo gaat het misschien wel altijd. U en ik zijn hele kleine, kwetsbare, zondige mensen. We zijn in onszelf verloren zondaren. We richten monumentjes voor onszelf op. De man die dat rateltje niet wilde horen, die auto was een monument. Het is nooit volmaakt, daar herinnerde dat rateltje hem eraan. Dat die zoon een dief was: gewoon, kleine, zondige mensen.
Die waarheid onder ogen zien. Als je weet dat Gods liefde er juist is voor gevallen, verloren zondaren. Dat Jezus zo bewogen is, dat Hij alleen al voor jou aan het kruis wilde gaan.
Die waarheid kan je aan als je weet dat de Geest in je hart wil wonen. Met jaloezie en onreinheid. Dat je weet dat je niet veel voorstelt. Dat je waardevol bent. Dan pas kan je het slechte nieuws aan. Dan hoef je je stand niet meer op te houden. De beerput van je eigen hart zien. Dan ben je opgelucht over Gods genade.
Als je trouw gaat bidden, dan verdwijnt het. De mensen kan je een andere indruk geven. En jezelf ook. Jezelf wijs maken dat je beter bent. Maar God kan je niet voor de gek houden. Hij kent je volkomen. Je kunt geen schijn ophouden. Naderen in gebed: Hij weet wie je bent. Je kijkt met Gods ogen naar jezelf. Een verloren zondaar ben je. En je ontmoet God die je Vader wil zijn. Kennis van God en kennis van jezelf gaan hand in hand, aldus Calvijn.
Tenslotte, ja, Saul ging hier de mist in. Maar als hij staande was gebleven, hij had er naast gezeten… en David, mensen lief, wat heeft hij niet gedaan? Maar hoe kan het goedkomen tussen God en ons?
God gehoorzamen kunnen we niet. De woorden van Samuel worden herhaald. Duizend jaar later. Zie, Ik kom om Uw wil te doen. Christus die groot was, Hij is klein geworden om ons kleine mensen groot te maken. Hij leefde ons leven. Hij de Koning werd een Knecht. Om ons koningen te maken. Als u beseft hoe rijk u bent door Gods heil, wat voor toekomst Hij wil geven, ja dan kun je die ongemakkelijke waarheid aan. Dat we God en de naaste haten. Dan verdwijnt zelfbedrog. Ga door je knieën voor de Heere Jezus. Wie zichzelf vernedert, zal verhoogd worden.
Amen.
Hervormde Gemeente Reeuwijk, Ichthuskerk, zondag 24 september 2023, 17 uur. Schriftlezing 1 Samuel 15:10-23 en Hebreeën 10:5-10.