In de geschiedenis over Jozef die wordt verkocht als slaaf, lijkt op het eerste oog God afwezig. Als we beter kijken, zien we Hem aan het werk. Al komt het kwaad niet uit Gods hand, Hij neemt het kwade wel tér hand. Het lijkt een geschiedenis met allerlei toevalligheden, maar juist daarin laat God zien dat Hij werkt. Jozef is een type van Christus, die ook werd verkocht en uitgekleed om onze zonden op Zich te nemen.

Gemeente van Jezus Christus, hier en vooral thuis, als je zou vragen, waarom vind je de geschiedenissen van Jozef zo boeiend? Ik zou twee dingen noemen. De verhalen zijn zo verrassend gewoon. Over vaders, moeders en kinderen. Mensen met dagelijkse zorgen en vreugden. En over keuzes die niet goed uitpakken. Het tweede en dat vind ik opvallend, dat God op een verborgen wijze aanwezig is.

Neem het hoofdstuk wat we gelezen hebben. De Naam van God wordt niet genoemd. Toch is God betrokken. Hij is erbij. Is dat zo bijzonder? Als je de verhalen over Abraham en Izak en Jacob leest, lijkt God op elke hoek van de straat te staan. Bij Jozef verdwijnt God naar de achtergrond. Het is sporen naar Zijn aanwezigheid. Mensen krijgen geen briefje uit de hemel. Het is zoeken en gissen naar de weg die God met mensen gaat.

Zeg nu zelf, ook in onze tijd lijkt God ver weg. Hij lijkt soms afwezig in je leven. Toch geloven we dat Hij betrokken is op het wereldgebeuren en in jouw kleine leven. Ik hoop dat je dat herkent. Toen je aangesproken werd door een preek of lied. Of een toevallige samenloop van omstandigheden.

Laten we met dit in het achterhoofd het gedeelte nog eens lezen. De broers zijn op weggegaan, op zoek naar groene weiden. Ze houden zich op bij Sichem. Is dat verstandig? Die inwoners hebben nog een appeltje met hen te schillen. Dina werd verkracht door iemand uit Sichem. Ze broers zijn kwaad. Ze verzinnen een list, als er een huwelijksaanzoek komt. Op een voorwaarde: alle mannen moeten zich laten besnijden. Twee zoons trekken dan het zwaard en richten een bloedbad aan. Alle mannen worden gedood. De hele stad wordt leeggeroofd. En vrouwen en kinderen worden als gevangenen weggevoerd.

Die broers van Jozef zijn geen zachtzinnige types. Ze zijn niet bang uitgevallen. Niet je gezicht bij Sichem laten zien? Maar ze laten hun kudde er rustig grazen. Jacob maakt zich echter grote zorgen en stuurt Jozef erop uit. Jozef moet naar de sjalom (vrede) vragen.

Als je bedenkt in de verzen 1-11 dat ze niet meer in vrede met Jozef kunnen leven, na die jas en die dromen. Jozef vertrok moederziel alleen. Een reis van dagen. Maar de broers zijn daar niet. Jozef dwaalt rond. Wat zoek je? Een man. Vertel mij waar ze aan het weiden zijn. Laten we naar Dothan gaan, zeiden ze.

Wie is deze mysterieuze man die Jozef hier vindt? Joodse commentaren zeggen: het was een engel. Hij wijst hem de weg en zet hem op het goede spoor. Het is wel toevallig. En deze man weet het precies. Een toevallige ontmoeting kan soms grote gevolgen hebben. Dat geldt niet alleen voor Jozef. Velen van ons kunnen daar toch over meepraten! Een op het oog toevallige ontmoeting. Achteraf weet je beter. Jozef zal ook nog wel eens hebben teruggedacht.

Als de broers Jozef zien naderen, komt alle haat ineens naar boven. Kijk, daar hebben we onze dromen baas. Laten we hem doodslaan. Nog voor Jozef kan vragen naar sjalom, wordt duidelijk dat er geen vrede is. Ze rukken het kleed van hem af. Uitgekleed. Een vernederde ervaring. Ruben springt in de bres. Anders was hij wellicht vermoord.

Hij wordt in een drooggevallen put gegooid. Hij smeekte om genade en redding. De broers gaan verderop zitten, zover dat ze zijn geschreeuw niet hoeven te horen. Het kan toch bijna niet anders of dit is een traumatische ervaring. Afgedankt. Als levende dode. Oud vuil.

Als lezer dacht je: dit is niet goed. Waarom grijpt God niet in? Laat mij niet alleen. Laat dit niet het einde zijn!

En dan lezen we ineens over een karavaan handelaren. Opnieuw toevallig. Ismaëlieten. Specerijen en zalf hebben ze bij zich. Juda komt op een idee. Wat hebben we eraan als we Jozef vermoorden? Laten we hem verkopen. Hij is tenslotte onze broer. Een briljant plan? Zonder bloedvergieten zijn ze van hem af. Als slaaf in Egypte leef je niet lang. En ze krijgen nog geld ook.

Maar de bijbeltekst blijft mistig over wie Jozef verkocht. Ik dacht altijd: de broers. Maar als je goed leest, zou je ook kunnen lezen dat Midianitische kooplieden hen voor zijn geweest. Zij verkochten lezen. Wie is ervoor verantwoordelijk? Het blijft in het midden. Hoe dan ook, Jozef wordt verkocht. Aan de nachtmerrie komt geen einde. Vanuit zijn perspectief is het heel erg wat hier gebeurd. Een ster gedoofd, een droom vervlogen. Een onbekende toekomst tegemoet. Waar is God nou? Zou God Jozef vergeten zijn? Of liggen de zaken anders.

Misschien ken je iets hiervan: een put-ervaring. Een crisis. In je huwelijk, werk, school. Je zit er diep doorheen. Je voelt je eenzaam en alleen. Controle over je leven kwijtrakend. Toekomst zie je somber in. Misschien voelt het alsof God ver weg is. Je mist het overzicht hoe en of Hij betrokken is.

Ik dacht, zo zou Jozef het ook wel beleefd hebben. Maar toch, God is er wel degelijk. Vindt u het niet opvallend, dat het hele verhaal aan elkaar hangt aan toevalligheden? Die man, die put, die handelskaravaan, toevallig naar Egypte. U voelt: dit is geen toeval meer. Hier is God zelf aan het werk. Onzichtbaar en verborgen trekt Hij zijn grote plan. Er wordt veel gedaan wat God niet wil. Toch weerhoudt het God niet om Zijn plan uit te voeren. Al komt het kwaad niet uit Zijn hand, Hij neemt het wel ter hand. Hij buigt het om. Hij keert het ten goede.

Jozef kan dat nog niet vermoeden. Later zegt hij: jullie hebben kwaad tegen mij gedacht, maar God heeft het ten goede gedacht. Soms zie je niet hoe de put-ervaringen ten goede kunnen keren. Soms wel. Soms gebruikt God om je dichter naar Hem toe te trekken.

Als ik kijk naar de Coronacrisis is het niet eenvoudig om Gods aanwezigheid erin te ontdekken. Misschien is dat te vroeg. Ik hoop dat God deze crisis gebruikt om mensen stil te zetten. Dat ze gaan zien dat het echte leven alleen bij Hem te vinden is.

Kijkend naar Gods rol, moest ik denken aan het beeld van een schaakgrootmeester. Vragen over Zijn leiding en betrokkenheid. God is verwikkeld in een grote schaakpartij met ons mensen. De mens is vrij om zetten te doen.  Maar God is de grootmeester. Hij weet zo’n tegenzet te doen. Hij weet de zetten te beantwoorden dat Hij bij Zijn doel uitkomt. Denk daar eens over na. De toevalligheden in mijn leven, misschien zijn ze minder toevallig dan het lijkt.

Als je goed kijkt, dan zie je daarin ook de contouren van de ware Jozef. Jezus die die diepe weg ging. Overgeleverd, verkocht, uitgespuugd. Je denkt: het is voorbij. Voor dood in een graf.

Maar let op. Het wordt Pasen. Hij wordt opgewekt. Opeens zie je Hem. God heeft het ten goede gekeerd. Hij heeft de schuld weggedaan. Er is voor iedereen een nieuw begin mogelijk. Op wonderlijke en ondoorgrondelijke wijze gaat Hij zijn gang. Zijn Koninkrijk komt. Gelukkig ben je als je op weg gaat, richting Zijn toekomst. Amen.

Hervormde Gemeente Reeuwijk, zondag 10 mei 2020, 18:30 uur. Online dienst i.v.m. maatregelen Coronacrisis. Schriftlezing Genesis 37:12-28.